Bilişsel Çarpıtma Örnekleri

Biliş, düşünce demek bir yerde ama biliş kavramını düşündüğümde aklımda hem somut hem soyut imgeler canlanıyor. Anlamaya çalıştığım bir kavram bu… Peki bilişsel çarpıtma? Hakkında kafa patlatmaya, uğrunda okumaya yazmaya devam ediyorum. Biliş biliş dediğin nedir be gülüm? Ben senin için aptallığı göze almışım…

Benimle terapi randevusu oluşturmak için buraya tıklayarak kendinize uygun gün ve tarihi belirleyebilirsiniz.

Elektromanyetik sinir iletimi misin beyin yolaklarında dolaşan kocaman sodyum potasyum pompanla, nörotransmitterlerle sana ırmak gibi akan; yoksa tabula rasa mısın adeti töresi geleneği üzerine yazılmakta olan?

İşimiz bu ya, düşünceyi anlamak, duyguyu çıkarsamak, davranışı yordamak. Bilişsel terapistler, genellikle bugünün davranış ve düşünceleri ile ”bilinçli” bilgi işlemlemesi üzerinde duruyor. Fakat biz, hastanın onu depresyon, anksiyete ve öfkeye yönelten temel varsayımlarını, yani hastanın ”kuralları ve değerlerini” açığa çıkartma çabasındayız. Bu kurallara nasıl örnek verilebilir: ”Herkes tarafından sevilmeliyim.”, ”Benim değerim başkalarının tasdik ettiği kadardır.”, ”Güvenilir olmalıyım.” Kişinin kendine ait özel durumlara ilişkin kuralları ve varsayımları olduğunu göz önünde bulundurmak terapist için çok önemli. Bilişsel terapistlerin uyguladığı inceleme ve sorgulama süreci hastanın temel varsayımlarını açığa çıkarmada faydalı bir yol genelde.

Ayrıca bilişsel terapistler hastanın ”otomatik düşünceleri”ne veya ”bilişsel çarpıtmaları”na, yani olumsuz duygudurumla bağdaşan bilinçli ve kendiliğinden (spontane) düşüncelerine odaklanırlar. Buna ”Benim bir gerizekalı olduğumu düşünüyor.” örneğini verelim ve ”beyin okuma” başlığında inceleyebileceğimiz bir bilişsel çarpıtma olduğunu ekleyelim. Otomatik düşüncelerin bazen doğru veya kısmen doğru olduğunun farkında olmak önemli. Belki partideki o kadın gerçekten gerizekalı olduğunu düşünüyordur, belki ”çarpıtma” kelimesinin kullanımı doğur değildir; yani belki de bunun yerine düşüncedeki ”önyargılar” demeliyiz. Ne de olsa depresyon ve anksiyete hastaları çoğu kez haklı çıkıyor, yani kötü şeyler olacak.

Bilişsel çarpıtmaları sıralayalım. Önce kısa açıklamaları ve ardından örnek bilişsel çarpıtma cümleleri yer alacak.

Ya Şöyle Olursa?

Sürekli olarak ”Ya şöyle olursa?” şeklinde sorular sorarsınız. Aldığınız cevapların hiçbiri sizi tatmin etmez. ”İçim ürperiyor, ya evde yoksan?”

Beyin Okuma

Kişilerin size yönelik düşünceleri hakkında yeterli deliliniz olmadığı halde onların ne düşündüğünü bildiğinizi varsayarsınız. ”Benim başarısızın teki olduğumu düşünüyor.”

Falcılık

Geleceği tahmin edersiniz, her şey daha kötü olacak veya yakında tehlikeli bir şey olacak gibi. ”Bu sınavı geçemeyeceğim.”

Felaketçilik

Olmuş veya olacak olan şeylerin dayanamayacağınız kadar korkunç ve çekilmez olduğuna inanırsınız. ”Başaramazsam çok feci olacak.”

Etiketleme

Bazı genel olumsuz özellikleri kendinize veya başkalarına yüklersiniz. ”Ben istenilmeyen birisiyim.”

Olumlu Şeyleri Önemsememe

Sizin veya başkalarının sahip olduğu olumlu şeylerin önemsiz olduğunu iddia ederiniz. ”Bu zaten eşlerin yapması beklenen bir şey, dolayısıyla eşimin bana iyi davranması, dikkate alınması gereken bir şey değil.”

Olumsuz Filtre

Olumsuz şeyleri ayırarak hemen her zaman onlara odaklanırsınız ve nadiren olumlu şeyleri fark edersiniz. ”Beni sevmeyen şu insanlara bir bak.”

Aşırı Genelleme

Tek bir olay üzerinden genel olumsuz şeyleri algılarsınız. ”Bu bana her zaman oluyor. Birçok şeyde başarısız olacağım galiba.”

İki Uçtan Birinde Düşünme

Olaylara veya insanlara ya hep ya hiç terimleriyle bakarsınz. ”Bu tamamen zaman kaybıydı.”

Olması Gerekenler

Her şeyi, basitçe ne olduğunu anlamaya odaklanmak yerine, nasıl olması gerektiği açısından yorumlarsınız. ”Çok iyi yapmalıyım. Yapamazsam, başarısızım demektir.”

Kişiselleştirme

Olumsuz olayları büyük oranda kendinize atfedersiniz ve belli olaylara başkalarının da sebep olduğunu göremezsiniz. ”Evlilik benim başarısızlığımdan dolayı sona erdi.”

Suçlama

Olumsuz düşüncelerinizin kaynağı olarak bir başkasını görürsünüz ve kendiniz değiştirme sorumluluğunu almayı reddedersiniz. ”Bütün sorunlarıma annem ve babam sebep oldu.”

Haksız Mukayese

Olayları gerçekçi olmayan standartlar açısından değerlendirirsiniz; örneğin öncelikle sizden daha iyi yapmış olanlara odaklanırsınız ve kendinizi onlarla karşılaştırarak aşağılık görürsünüz. ”Diğerleri benden daha iyi.”

Pişmanlık Yöneltme

Şu an daha iyi olarak ne yapabileceğiniz yerine geçmişte neyi daha iyi yapabilirdiniz fikrine odaklanırsınız. ”Bunu söylememeliydim.”

Duygusal Muhakeme

Duygularınızın gerçeği yorumlamanıza rehberlik etmesine izin verirsiniz. ”Canım sıkılıyor, demek ki ilişkim iyi gitmiyor.”

Kurtulma Yetersizliği

Olumsuz düşüncelerinizle çatışabilecek her türlü kanıt ve argümanı reddedersiniz. ”Ben sevilmeyen biriyim.” düşüncesine sahipseniz, insanların sizi sevdiğine dair her delili alakasız diyerek reddetmeniz gibi.

Yargı Odaklanması

Başkalarını veya olayları basitçe tarif etmek, kabul etmek veya anlamak yerine kendinize iyi-kötü veya üstün-aşağı değerlendirmeleri açısından bakarsınız. Sürekli olarak kendinizi ve başkalarını yetersiz bularak, yapay standartlara göre değerlendirirsiniz. Kendiniz hakkındaki yargılarınız kadar başkalarının yargılarına da odaklanırsınız. ”Okulda iyi bir performans gösteremedim.”

Oldu o zaman, bilişsel çarpıtmalarımız hakkında bilişlendiysek kâfi. Bilişlenmek.

Yazıyı hazırlarken Robert L. Leahy’nin Bilişsel Terapi ve Uygulamaları kitabından yararlandım.

Pavlov Psikoloji‘den bireysel terapi alabilirsiniz.

Bir önceki yazıya göz atabilirsiniz.

Sonraki yazıda görüşmek dileğiyle.

Paylaş: