Telefon Bağımlılığı Neden Olur?
Telefon Bağımlılığı ve Thorndike’ın Kedi Deneyi
Benimle psikolojik danışmanlık randevusu oluşturmak için buraya tıklayarak kendinize uygun gün ve tarihi belirleyebilirsiniz.
Telefon bağımlılığı neden olur sorusu 2025 yılı itibariyle sıklıkla sorulmaya devam etse de Amerikan Psikiyatri Birliği ve Dünya Sağlık Örgütü telefon bağımlılığını bir bağımlılık olarak tanımlamış bile değil. Fakat 100 yıl önce yapılan bir deneyin çıktıları bizi telefonlarımıza bağımlı kılmaya yetiyor. Amerikalı psikolog Edward Thorndike, kedileri içinde bir mandal bulunan özel bir kutuya koyarak bir deney yaptı. Bu kutu sıradan değildi: Mandala basıldığında kapı açılıyor ve yiyecek düşüyordu. İlk denemede kedi panikle etrafa saldırdı, rastgele mandala basarak kapıyı açtı ve yiyeceği aldı. İkinci denemede mandalı daha hızlı buldu, üçüncüde ise iyice hızlandı. Thorndike buradan şu sonuca vardı: “Davranışlarımız ödüllendirildiğinde tekrarlanma olasılığı artar.” Buna “Etki Yasası” diyoruz.
Peki bunun telefon bağımlılığımızla ne ilgisi var? Telefon bağımlılığı neden olur? Telefonlarımız da tıpkı Thorndike’ın kutusu gibi tasarlanmış. Kediler mandala basarken, biz bildirimleri açıyoruz. Peki kapı açıldığında kediler mama ödülünü alıyorsa, bizim bildirimlerle aldığımız ödül ne? Belki bir mesaj, belki bir haber… Ancak tam olarak ne alacağımızı bilmememiz, belirsizlik, bizi daha fazla bağımlı hale getiriyor. Beynimiz her bildirime baktığımızda dopamin salgılıyor. Telefonu gerçekten bir iş için mi kullanıyorsunuz, yoksa sadece videoları izleyip “beğen” butonuna basmak için mi?
Telefon Bağımlılığından Nasıl Kurtulabiliriz?
- Bildirimleri Kapatmak: Gün ortasında derin çalışma halindeyken telefonunuzu açtınız ve WhatsApp’ta 82 bildirim var. Kırmızı bir butonun içinde “82” yazıyor. Buna tıklamadan durabilir misiniz? Zor, değil mi? Tüm bildirimlerin kırmızı olmasının psikolojik bir nedeni var: “Kırmızı = Acil! Hemen yap, hemen bak!” Oysa mesajların çok küçük bir kısmı acildir. Araçlarımızı kontrol etmezsek, onlar bizi kontrol eder.
- Ekran Süresini Kontrol Etmek: Tüm telefonlarda “ekran süresi” özelliği var. Haftalık bir süre belirleyin. Örneğin, ortalama ekran süreniz 4 saatse, bunu 3’e, sonra 2’ye düşürmeye çalışın.
- Alışkanlıklarınızın Farkına Varmak: Thorndike’ın kedileri, yiyecek geleceğini bilmeden dürtüleriyle hareket ediyordu. Ancak biz insanların bir ön beyni var. Karar verme ve plan yapma yeteneğimizle, araçlarımızı kontrol etmeliyiz. Zaman, sahip olduğumuz en değerli kaynak. Araçlarımızın “araçları” haline gelerek bu kaynağı yok etmeyin.
Thorndike’ın deneyi bize şunu hatırlatıyor: Ödül mekanizmaları, davranışlarımızı şekillendirir. Bu telefon bağımlılığı neden olur sorusunun en kısa yanıtıdır. Telefonlarımızı bilinçli kullanarak, onların bizi değil, bizim onları kontrol ettiğimiz bir hayat düzeni kurabiliriz. Bir sonraki yazıda görüşmek dileğiyle!
Panik Bozukluk ve Panik Atak Rehberi ve Sosyal Anksiyete Bozukluğu Rehberi yazılarım da ilgilini çekebilir.
Paylaş:
